Паважаны Леанід Данілавіч Кучма! 

Паважаны Эдуард Амвросіевіч Шэварнадзэ! 

Паважаны Іслам Абдуганіевіч Карымаў! 

Паважаны Уладзімір Мікалаевіч Варонін! 

Паважаныя калегі і спадарства! 

Я хачу вас усіх павітаць ад імя азербайджанскай дэлегацыі, пажадаць поспехаў нашаму саміту і выказаць упэўненасць, што гэты саміт стане важным этапам у далейшым развіцці нашай арганізацыі – ГУУАМ. 

Я хачу падзякаваць Леаніду Данілавічу Кучме за ініцыятыву па правядзенні гэтай чарговай сустрэчы, хоць у нас у гэтых адносінах да гэтага часу не было планавання. Ініцыятыва Леаніда Данілавіча Кучмы, я лічу, адыграла важную ролю ў тым, што мы на самым высокім узроўні сабраліся тут, у Крыме, у выдатным краі Украіны, для абмеркавання нашых пытанняў, звязаных з арганізацыяй ГУУАМ. 

Лічу неабходным адзначыць, што ГУУАМ за мінулы перыяд прайшоў шлях станаўлення, і гэта натуральна. Станаўленне кожнай арганізацыі адбываецца не адразу пасля таго, як прымаецца рашэнне, дасягаецца пагадненне, а патрабуе выпрабавання часам. Мы можам сёння сказаць, што нашы краіны, якія аб`ядналіся ў арганізацыю ГУУАМ, вытрымалі выпрабаванне часам. ГУУАМ жыве, існуе і не супрацьпастаўляе сябе якой-небудзь іншай міжнароднай арганізацыі. І, натуральна, дапамагае, і, думаю, будзе дапамагаць і ў далейшым нашым краінам у вырашэнні шэрагу пытанняў, якія тычацца нашых інтарэсаў. 

Важна адзначыць, што наша арганізацыя з`яўляецца вынікам незалежнасці нашых краін, нашых дзяржаў. У гэтым годзе спаўняецца 10 гадоў развалу Савецкага Саюза, які даў магчымасць нашай краіне, гэтак жа, як і іншым рэспублікам, якія ўваходзілі ў Савецкі Саюз, стаць незалежнай дзяржавай.

Шлях да незалежнасці – складаны працэс. Абвясціўшы дзяржаўную незалежнасць, мы зрабілі важны гістарычны крок. 

Але разам з тым, на прыкладзе Азербайджана (я думаю, што і іншыя рэспублікі могуць выказаць, зыходзячы з сваёй спецыфікі, гэтую ж думку) мы пераканаліся ў тым, што ўмацоўваць гэтую незалежнасць, захаваць яе, зрабіўшы моцны паварот у палітычнай і эканамічнай сістэме ў зусім процілеглы бок, было нялёгкай справай. 

Мы, у Азербайджане, напрыклад, сутыкнуліся з многімі цяжкасцямі. Асаблівасць нашай рэспублікі складаецца ў тым, што ў перыяд здабыцця незалежнасці Азербайджан ужо знаходзіўся ў стане ваеннага канфлікту з суседняй Арменіяй, якая яшчэ ў часы Савецкага Саюза, у 1988 годзе, стала выказваць тэрытарыяльныя прэтэнзіі да Азербайджана, маючы на ўвазе Нагорна-Карабахскую вобласць. Таму мы знаходзіліся ў стане вайны і ваенных дзеянняў. 

І адзін з заганаў той сістэмы, у якой мы многія гады жылі і працавалі (кіраўнікі краін, якія сядзяць тут, і я зыходзім са свайго прыкладу) нямала зрабілі для таго ладу, той сістэмы, – мы сутыкнуліся з многімі несправядлівасцямі. 

Адна з несправядлівасцяў напаткала і нашу рэспубліку: на жаль, такая вялікая краіна, як Савецкі Саюз, не змагла і не захацела прадухіліць гэты канфлікт паміж Арменіяй і Азербайджанам, які перарос у вайну і да гэтага часу не знайшоў свайго рашэння. Больш за тое, па розных прычынах армянскія ўзброеныя сілы здолелі акупаваць 20 адсоткаў тэрыторыі Азербайджана, выправадзіць адтуль усіх азербайджанцаў. Мільён азербайджанцаў выгнаны з месцаў свайго жыхарства не толькі ў Нагорна-Карабахскай вобласці, – там пражывала невялікая колькасць насельніцтва, – але і з іншых рэгіёнаў, якія акружаюць гэтую вобласць. Больш за мільён чалавек знаходзяцца ў стане бежанцаў і жывуць у вельмі складаных умовах, многія з іх ужо 8-9 гадоў жывуць у палатках. Вось у гэтых умовах мы і набылі сваю незалежнасць. І пазней працэсы, якія адбываліся ўнутры нашай краіны, звязаны з тым, што ўтвораныя ў сувязі з канфліктам у Нагорным Карабаху узброеныя атрады сталі зброяй у руках асобных палітычных сілаў. І гэта прывяло да парушэння стабільнасці ўнутры краіны, да барацьбы за ўладу. І Азербайджан, па сутнасці, у 1993 годзе стаяў на краі прорвы, хаосу, і, натуральна, існавала пагроза распаду краіны. І пазней былі абставіны, якія перашкаджалі умацаванню нашай незалежнасці. Аднак сёння з пачуццём вялікага задавальнення можна сказаць, што ў нас атрымалася ўсё гэта пераадолець і захаваць, умацаваць нашу незалежнасць. 

І сёння Азербайджан як незалежная краіна заняў сваё годнае месца ў сусветнай супольнасці, уваходзіць у розныя міжнародныя арганізацыі, і ў тым ліку, у такую​​, як ГУУАМ, якая набывае міжнароднае значэнне. 

Нашы краіны аб`ядналіся, і ўтварылася арганізацыя ГУУАМ ў сілу, па-першае, рэгіянальных прынцыпаў, па-другое, падабенства інтарэсаў і, асабліва, з пункту гледжання неабходнасці ўмацавання незалежнасці і яе далейшага развіцця, зыходзячы з больш спрыяльных магчымасцяў для эканамічнага супрацоўніцтва і, натуральна, для падтрымкі адно аднаго ў гэты цяжкі пераходны перыяд. 

Часам раздаюцца галасы: навошта, маўляў, патрэбны ГУУАМ, што ён з сябе ўяўляе, ці не супярэчыць ён іншым арганізацыям. Я, напрыклад, на гэтыя пытанні заўсёды адказваў і сёння кажу, што яны цалкам неабгрунтаваныя. У свеце шмат рэгіянальных арганізацый, і нават на прасторы СНД ужо ўтварыліся асобныя рэгіянальныя арганізацыі, акрамя ГУУАМ. Можа быць, яны ўтварыліся нават раней, чым ГУУАМ.

ГУУАМ не ставіць мэты, на нашу думку, супрацьпастаўляць сябе нейкай арганізацыі, а наадварот, лічыць сваёй задачай неабходнасць больш актыўнага ўдзелу ў сусветных працэсах, якія цяпер адбываюцца. А працэсы, якія адбываюцца ў свеце, шчыра скажу, складаныя. Калі ў адзін час мы пакутавалі ад халоднай вайны, пакутавалі ад таталітарнага савецкага рэжыму, то цяпер узнікае шмат іншых абставінаў, якія прыносяць краінам і народам не менш бед і цяжкасцяў. У сувязі з гэтым, вядома, ваенныя канфлікты ў розных рэгіёнах з`яўляюцца найбольш небяспечнымі. З краін, якія ўваходзяць у ГУУАМ, Азербайджан знаходзіцца ў стане ваеннага канфлікту. Ад ваеннага канфлікту пакутуе наша суседняя братэрская Грузія. З`явіліся пагрозы і ў цэнтральнаазіяцкім рэгіёне з боку агрэсіўнага экстрэмізму, рэлігійнага фанатызму. Украіна, безумоўна, адчувае шмат цяжкасцяў у сувязі з працэсамі, якія склаліся, Малдова ніяк не можа пазбавіцца ад канфлікту ў Прыднястроўі. Дык вось, калі ўзяць нашу пяцёрку, якая цяпер складае ГУУАМ, у трох рэспубліках – ваенныя канфлікты, у нас, па сутнасці, была вайна. Таму наша мэта – агульнымі намаганнямі, якія толькі магчыма ажыццяўляць у рамках нашай арганізацыі, дамагчыся мірнага ўрэгулявання канфліктаў. Для Азербайджана мы лічым гэта найважнейшай задачай.

Гэтыя канфлікты прывялі за сабой шмат іншых небяспечных з`яў. І наогул пытанні бяспекі зараз набываюць першараднае значэнне для многіх рэгіёнаў свету і асабліва для нашага. Такія з`явы, як сепаратызм, які калісьці, можа быць, нават не даваў пра сябе ведаць, нанёс велізарную шкоду не толькі краінам – Грузіі, Малдове, Азербайджану, якія ўваходзілі ў мінулым у Савецкі Саюз, але і, паглядзіце на Балканы, іншым краінам. Я не хачу пашыраць геаграфію да Азіі. Або экстрэмізм, рэлігійны фанатызм, сепаратызм – усё гэта, разам узятае, зараз дае пра сябе ведаць у сумежных краінах Цэнтральнай Азіі. І таму веданне гэтага, своечасовае прыняцце папераджальных мер, узаемадзеянне, абмен вопытам барацьбы з гэтымі з`явамі маюць выключна вялікае значэнне. 

Наша арганізацыя – рэгіянальная, і тут, вядома, на першы план вылучаюцца і эканамічнае ўзаемадзеянне, супрацоўніцтва ў сферы эканомікі, гуманітарных адносін, навукі, культуры, адукацыі. Калі паглядзець на карту, то краіны ГУУАМ, па сутнасці, складаюць адну цэлую паласу: з поўначы – Малдова, Украіна, Грузія, Азербайджан, а там, за Каспіем, – Узбекістан. Тут вельмі шмат магчымасцяў для эканамічнага супрацоўніцтва. У прыватнасці, па рэалізацыі такіх важных праграм Еўрапейскага саюза, як ТРАСЕКА, аднаўленне Вялікага Шаўковага шляху, якія маюць выключна вялікае значэнне і для сённяшніх нашых рэалій, і для будучыні. 

Мы, краіны, якія прадстаўлены ў ГУУАМ, актыўна заняліся гэтымі пытаннямі і актыўна ўзяліся за рэалізацыю праграмы ТРАСЕКА. У 1998 годзе ў Азербайджане прайшла першая Міжнародная канферэнцыя, якой спрыяў Еўрапейскі саюз. Там былі прадстаўлены 32 краіны, 15 міжнародных арганізацый. Мы прынялі некаторыя рашэнні, падпісалі некаторыя дакументы, і я ўпэўнены, што ўсё гэта мае вялікую перспектыву, вялікую будучыню. Аднаўленне Вялікага Шаўковага шляху, які злучае Усход і Захад найкарацейшым шляхам, і не толькі гэта, які, з пункту гледжання бяспекі, з`яўляецца найбольш выгадным, безумоўна, з`яўляецца задачай, якая ўваходзіць у сферу дзейнасці нашай арганізацыі ГУУАМ. 

Эканамічнае супрацоўніцтва мае вялікае значэнне. І я думаю, што мы ў межах нашай арганізацыі адзіныя ў меркаванні, што, безумоўна, гэта не з`яўляецца нейкім абавязацельствам аб тым, што кожная краіна не павінна мець свае двухбаковыя або шматбаковыя інтарэсы па эканамічным супрацоўніцтве з рознымі краінамі, рознымі міжнароднымі арганізацыямі, рознымі рэгіёнамі. ГУУАМ у гэтым сэсне – дадатак да гэтага, сродак для таго, каб, гэтыя эканамічныя сувязі больш актыўна рухаліся наперад. 

Я лічу, што за мінулы перыяд ГУУАМ зфарміраваўся. Калі мы стваралі ГУУАМ ў 1997 годзе, некаторыя з небяспечных з`яў, якія цяпер турбуюць не толькі нашы краіны, але і многія рэгіёны свету і ў цэлым увесь свет – міжнародны тэрарызм, экстрэмізм, рэлігійны фанатызм, агрэсіўны сепаратызм, – можа, і не выглядалі такімі небяспечнымі з той прычыны, што не ва ўсіх краінах надавалася значэнне гэтым з`явам, а можа быць, некаторыя краіны не маглі іх прадбачыць, гэтыя з`явы атрымалі шырокае развіццё. Напэўна, у будучыні мы можам сутыкнуцца менавіта ў гэтым кірунку з яшчэ большымі небяспекамі, вялікімі цяжкасцямі. Таму бяспека свету, бяспека розных яго рэгіёнаў, бяспека ў Еўропе, на Каўказе, у Цэнтральнай Азіі, ва Усходняй Еўропе мае выключна вялікае значэнне. А фактарамі, якія парушаюць гэтую бяспеку і ствараюць вельмі вялікія цяжкасці, з`яўляюцца тыя праявы, пра якія я казаў. Таму мы, я лічу, надалей павінны больш актыўна супрацоўнічаць у межах ГУУАМ, высоўваючы на першы план гэтыя пытанні, ўзаемадзейнічаць адно з адным. Абменьваючыся думкамі, актыўна выступаючы ў іншых міжнародных арганізацыях па пытаннях сусветнай бяспекі, кажучы пра гэтыя тэндэнцыі, якія хаваюць у сабе вялікую пагрозу, мы можам многае зрабіць. 

Як я сказаў напачатку, на маю думку, ГУУАМ – арганізацыя, якая ўжо зфарміравалася. І сённяшняя Ялцінская сустрэча ў гэтым сэнсе з`яўляецца паваротнай таму, што мы тут упершыню будзем падпісваць Ялцінскую хартыю нашай арганізацыі і некаторыя іншыя дакументы. Я, напрыклад, лічу, што мы павінны развіваць нашу арганізацыю і надаць ёй вялікую сілу, вялікую актыўнасць. 

Таму я яшчэ раз хачу падзякаваць Прэзідэнту Украіны Леаніду Данілавічу Кучме за ініцыятыву і сённяшнюю сустрэчу, якая, відаць, стане падмуркам для далейшых нашых актыўных дзеянняў, далейшага актыўнага ўзаемадзеяння і супрацоўніцтва ў межах ГУУАМ. 

Газета «Бакінскі рабочы», 12 чэрвеня 2001 года