Пошук

ТВОРЫ / СОЦЫУМ

Паважаныя ўдзельнікі канферэнцыі!

Шаноўныя госці!

Я вельмі высока цаню правядзенне ў Азербайджанскай Рэспубліцы такой годнай канферэнцыі. Лічу работу, праведзеную на працягу мінулых трох дзён удзельнікамі канферэнцыі,   абмеркавання, якія адбыліся, вельмі важнымі для жыцця Азербайджанскай Рэспублікі. Выказваю ўдзельнікам і арганізатарам канферэнцыі сваю павагу і пашану.

Канферэнцыя была прысвечана тэме, якая вельмі цікавіць зараз сусветную грамадскасць і з'яўляецца вельмі важнай для сусветнай грамадскасці, і ў асаблівасці для Азербайджанскай Рэспублікі, для нашага народа – пытаннях заканадаўства адносна бежанцаў, правоў чалавека і міграцыі. Гэтыя пытанні вельмі важныя для грамадска-палітычных працэсаў, якія праходзяць сёння ў свеце, і ўяўляюць для Азербайджана асаблівую важнасць. І таму я выказваю сваю падзяку Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, яе Вярхоўнаму Камісарыяту па справах бежанцаў, прадстаўніцтву ААН у Азербайджане, прадстаўніцтву Вярхоўнага камісарыята ААН па справах бежанцаў у Азербайджане і Вярхоўнаму Савету Азербайджанскай Рэспублікі, якія праявілі ініцыятыву ў сувязі з правядзеннем гэтай канферэнцыі і забяспечылі яе арганізацыю.
Праблема бежанцаў заўсёды была важнай у гісторыі чалавецтва. Аднак у сярэдзіне ХХ стагоддзя, пасля заканчэння другой сусветнай вайны міжнароднымі арганізацыямі да гэтай праблемы было праяўлена асаблівае стаўленне. Прыняцце ў 1961 годзе Арганізацыяй Аб'яднаных Нацый спецыяльнага рашэння, што датычыцца бежанцаў і рашэнні, прынятыя ў 1967 годзе ў сувязі з вызначэннем статусу бежанцаў, з'яўляюцца праявай больш глыбокага, грунтоўнага стаўлення да гэтай праблемы.
Пасля прыняцця гэтых важных і знакамітых рашэнняў ААН у свеце, у звязаных з бежанцамі рэгіёнах зямнога шара, у асобных краінах было зроблена многае, быў назапашаны вялікі вопыт. У цяперашні час Вярхоўны камісарыят ААН па справах бежанцаў вядзе дзейнасць, займаецца гэтымі пытаннямі на вельмі высокім узроўні. Гэтыя працэсы, мерапрыемствы вельмі важныя для грамадства, людзей, для кожнага чалавека і для абароны правоў чалавека. Сённяшняя канферэнцыя таксама з'яўляецца складовай часткай гэтых мерапрыемстваў.

Як частка сусветнай супольнасці, чалавецтва азербайджанскі народ, незалежная Азербайджанская Рэспубліка высока ацэньваюць дзейнасць Вярхоўнага камісарыята ААН па справах бежанцаў з часу яго стварэння па цяперашні час. Сёння я яшчэ раз выказваю да гэтага наша стаўленне. Мы выказваем надзею на тое, што ААН, яе Вярхоўным камісарыятам па справах бежанцаў будзе праведзена пасля гэтага яшчэ вялікая праца. Таму што ў апошнія гады праблема бежанцаў у свеце яшчэ больш абвастрылася, колькасць бежанцаў яшчэ больш узрасла. У многіх рэгіёнах свету праблема бежанцаў прывяла да вялікіх бед, да трагедыі народаў, людзей, краін. Таму гэтая праблема зараз з'яўляецца адной з важных у шэрагу агульначалавечых, агульнасусветных праблем.

У апошні час свайго жыцця, сваёй гісторыі з гэтымі праблемамі сутыкнуўся і азербайджанскі народ, незалежная Азербайджанская Рэспубліка. Яны з'яўляюцца асноўнымі прычынамі цяжкасцяў, напружанасці, якія ўзніклі цяпер у жыцці Азербайджанскай Рэспублікі. Таму гэтыя праблемы нам больш блізкія, стаўленне да іх мае для нас значна большае значэнне. Мы праяўляем да гэтай праблемы асаблівую цікавасць і паслядоўнае вырашэнне гэтай праблемы вельмі важна для сённяшняга дня і будучыні Азербайджанскай Рэспублікі.

Менавіта па гэтай прычыне правядзенне ў Азербайджане такой годнай даверу канферэнцыі з'яўляецца як неабходнасцю, што вынікае з сітуацыі, якая склалася ў нашай рэспубліцы, так і сведчыць аб тым, што ААН, міжнародныя арганізацыі ўжо адчуваюць тое, наколькі абвастрылася ў нашай краіне праблема бежанцаў. Правядзенне ў Азербайджане падобнай канферэнцыі з'яўляецца праявай вялікага клопату, які аказваецца ААН, усімі міжнароднымі арганізацыямі адносна Азербайджанскай Рэспубліцы, увагі, якая надаецца праблеме бежанцаў, наяўнай у нашай краіне. Я яшчэ раз хачу выказаць сваю ўдзячнасць за гэты клопат, за гэтую ўвагу і стаўленне. Хачу выказаць сваю ўпэўненасць у тым, што гэтая годная даверу канферэнцыя дасць дзейсныя вынікі для рашэння ў Азербайджанскай Рэспубліцы праблемы бежанцаў і, у цэлым, выхаду нашай краіны з гэтай цяжкай сітуацыі, у якую яна трапіла.

Вы, удзельнікі канферэнцыі, аналізавалі ў гэтыя дні як у маштабе рэспублікі, так і ў міжнародным маштабе прававыя аспекты, гуманітарныя бакі гэтых праблем, пытанні статусу бежанцаў, вымушаных перасяленцаў, пытанні, звязаныя з заканадаўствам у сувязі з гэтым. Як мне вядома, асаблівая ўвага была нададзена Вамі пытанням аказвання бежанцам гуманітарнай дапамогі, Вы абмеркавалі праблемы правоў чалавека ў святле праблемы бежанцаў. Без сумневу, усё гэта вельмі важна. Мы лічым гэта новым вялікім крокам на шляху да нашых будучых спраў і спадзяемся, што ў гэтых сферах пасля такога значнага навуковага, тэарэтычнага і адначасова практычнага аналізу і абмеркаванняў у цэлым адбудуцца змены. Таму што, зрабіўшы на прыкладзе Азербайджана неабходныя высновы, ААН, яе Вярхоўны камісарыят па справах бежанцаў, міжнародныя арганізацыі, міжнародныя прававыя органы, верагодна, змогуць прыняць пэўныя новыя рашэнні з гэтай нагоды. Мы лічым ўсё гэта вельмі важным. Аднак самае галоўнае для нас заключаецца ў тым, каб пасля гэтай канферэнцыі ў вырашэнні праблемы нашых бежанцаў з'явіліся пэўныя змены, былі дасягнуты пэўныя станоўчыя вынікі.
На працягу апошніх гадоў, дзесяцігоддзяў колькасць бежанцаў і вымушаных перасяленцаў ў свеце, без сумневу, павялічылася. Гэта адбываецца ў выніку як канфліктаў, якія ўзнікаюць паміж дзяржавамі, так і канфліктаў у асобных рэгіёнах, звязаных з нацыянальнымі і этнічнымі праблемамі. У той жа час гэта звязана з дзеяннямі,  на патаптаньне асобнымі сіламі, асобнымі дзяржавамі, а менавіта адной дзяржавай, адной сілай правоў іншай дзяржавы, нацыі, захопу яе зямель, прымянення ў яе дачыненні  гвалту.

Азербайджанскі народ, зведаўшы ўсе пакуты, што выпалі ў апошнія гады на яго долю, глыбока ўсведамляе ўвесь цяжар для чалавецтва праблемы бежанцаў. Наш народ глыбока ўсведамляе цяжар становішча бежанцаў, вымушаных перасяленцаў ва ўсіх кутках свету, лічачы іх пакуты сваімі пакутамі. У кожным з рэгіёнаў свету сітуацыя з бежанцамі, вымушанымі перасяленцамі мае свае асаблівасці. Гэта і розныя прычыны, і розныя, часам вельмі адрозныя адзін ад аднаго сітуацыі, у якія трапілі бежанцы. Аднак мы лічым, што сітуацыя з бежанцамі, вымушанымі перасяленцамі на тэрыторыі Азербайджанскай Рэспублікі з'яўляецца найбольш цяжкай, найбольш складанай і найбольш невыноснай. Таксама вельмі адрозніваюцца ад прычын узнікнення падобных праблем у іншых рэгіёнах і прычыны з'яўлення бежанцаў, перасяленцаў ў нашай краіне, і ўсё гэта для Азербайджанскай Рэспублікі – маленькай краіны, дзяржавы стварае вельмі цяжкія праблемы.

Вы, удзельнікі канферэнцыі, абмяркоўваючы праблемы бежанцаў, вымушаных перасяленцаў, праблемы правоў чалавека, казалі пра тое, каб у пэўнай ступені падзяліць гэтыя пытанні па групах, а менавіта ішла гаворка аб асобным статусе для бежанцаў і асобным статусе для вымушаных перасяленцаў, што з'яўляецца натуральным. У нашай рэспубліцы ёсць і бежанцы, і вымушаныя перасяленцы і правы ўсіх з іх, без сумневу, парушаныя, патаптаныя. Калі пакінуць пытанні правоў, статусу, з маральнага, палітычнага боку ўсе яны з'яўляюцца для нас бежанцамі. Лічым, што да ўсіх людзей, якія жывуць у нашай рэспубліцы ў становішчы бежанцаў, трэба ставіцца як да бежанцаў.

Удзельнікам канферэнцыі і, у асаблівасці, Вярхоўнаму Камісарыяту ААН па справах бежанцаў, значна лепш  вядомая агульнасусветная статыстыка, але і мы, прааналізаваўшы гэтыя праблемы, правёўшы пэўныя параўнанні, маем падставы казаць аб тым, што наяўнасць у такой маленькай краіне з 7-мільённым насельніцтвам як Азербайджанская Рэспубліка звыш аднаго мільёна бежанцаў з'яўляецца найбольш жахлівай акалічнасцю. Наўрад ці з такой акалічнасцю можна сутыкнуцца ў яшчэ якім-небудзь рэгіёне свету.
Вядома, што наяўнасць у нашай рэспубліцы такой колькасці бежанцаў з'яўляецца вынікам спачатку палітычных, а затым і ваенных дзеянняў, пачатых Арменіяй, армянскімі нацыяналістычнымі коламі з мэтай замаху на Азербайджанскую Рэспубліку, тэрыторыю Азербайджана. Усё гэта пачалося ў 1988 годзе. У тым годзе ўсе азербайджанцы, якія пражываюць у Арменіі, у выніку гвалту, учыненага да іх ціску, судовага пераследу, сур'ёзных правакацый, іншых фізічных дзеянняў былі гвалтоўна выселеныя адтуль. Яны былі вымушаны перасяліцца ў Азербайджан. Пасля гэтага ў Азербайджан з іншых рэгіёнаў перасялілася частка ахыскіх туркаў. Азербайджан, які знаходзіцца ў цяжкай сітуацыі, які прыняў бежанцаў з Арменіі, прыняў таксама і бежанцаў з іншых рэгіёнаў, іншых краін – ахыскіх туркаў. Пасля гэтага ў выніку вайны, ваеннай агрэсіі ў дачыненні да Азербайджана вымушаныя былі пакінуць родныя дамы і ператварыцца ў бежанцаў на тэрыторыі Азербайджана ўжо грамадзяне нашай краіны.

Як я ўжо сказаў, цяпер у Азербайджане маецца больш за мільён бежанцаў. Гэта – трагедыя кожнай сям'і, якая апынулася ў становішчы бежанцаў. Гэта – трагедыя кожнага грамадзяніна, пераўтворанага ў бежанца. Гэта – трагедыя азербайджанскага народа, Азербайджанскай Рэспублікі. Без сумневу, міжнародная грамадскасць, міжнародныя арганізацыі павінны быць больш уважлівымі да гэтай сітуацыі, у якую трапіў Азербайджан, да трагічнага становішчу нашай краіны. Павінны больш дапамагаць. Я высока ацэньваю дзейнасць, якая праводзіцца ў апошнія гады ААН, яе Вярхоўным камісарыятам па справах бежанцаў, усімі міжнароднымі арганізацыямі, што маюць дачыненне да бежанцаў, звязаных з агрэсіяй Арменіі ў дачыненні Азербайджана, акупацыяй нашых зямель. І перад тварам удзельнікаў канферэнцыі, перад тварам сусветнай грамадскасці выказваю сёння ўсім гэтым арганізацыям ад імя азербайджанскага народа, ад імя Азербайджанскай Рэспублікі, ад свайго імя асаблівую падзяку і ўдзячнасць.

Аднак у той жа час, у імя праўды, дзеля больш блізкага стаўлення ўсіх міжнародных арганізацый, міжнароднай грамадскасці да становішча бежанцаў у Азербайджане, хацелася б сказаць наступнае: на жаль, аб гэтай сітуацыі, у якую трапіў Азербайджан, вядома не ўсім слаям сусветнай грамадскасці. Магчыма, гэта адбылося па прычыне нашай слабай дзейнасці, якая мае дачыненне да гэтага пытання, у той жа час магчыма і тое, што міжнародныя арганізацыі не ведалі аб сітуацыі з бежанцамі ў Азербайджанскай Рэспубліцы, і ў цэлым, аб наяўнасці ў нашай краіне такой цяжкай праблемы з бежанцамі, з прычыны таго, што недастаткова глыбока адчулі гэта трагічнае становішча, у якім знаходзіцца Азербайджан. Мы бачым гэта і па прэсе, адчуваем гэта падчас сустрэч, перамоў у асобных краінах. Нараўне з наяўнасцю ў праведзенай працы станоўчага боку, гэта з'яўляецца нашым агульным недахопам, магу сказаць, што належная ўвага да праблемы бежанцаў пакуль адсутнічае.

Лічу, што гэтая канферэнцыя, якая ўпершыню праходзіць у нашай краіне вельмі кампетэнтная, з шырокім прадстаўніцтвам, годная даверу павінна стаць у Азербайджане паваротным момантам з пункту гледжання адносін, з пункту гледжання цалкам аб'ектыўных ведаў сусветнай грамадскасці аб становішчы бежанцаў у нашай краіне. З гэтага пункту гледжання мы шмат чаго чакаем ад працы канферэнцыі, ад дзейнасці па заканчэнні канферэнцыі прадстаўнікоў замежных краін, міжнародных арганізацый, якія ўдзельнічалі ў ёй, ускладаем на іх вялікія надзеі.

Спадзяюся, што сітуацыя, у якую патрапіў Азербайджан, была глыбока прааналізавана ў ходзе работы канферэнцыі. Былі прааналізаваны факты акупацыі ў выніку агрэсіі Арменіі 20 працэнтаў земляў Азербайджана, выгнання з гэтых земляў насельніцтва, факты таго, у якой цяжкай сітуацыі знаходзяцца гэтыя людзі, што ператварыліся ў бежанцаў. Вам ужо вядомыя факты спусташэння акупаваных земляў, і, напэўна, яны Вамі прааналізаваны. Таксама Вам, удзельнікам канферэнцыі, вядома аб нанесеным Азербайджанскай Рэспубліцы ў сувязі з гэтым як матэрыяльнай, так і маральнай шкодзе, аб шкодзе, нанесенай нашай гісторыі, духоўнасці, мінуламу. Таму я не бачу неабходнасці спыняцца на лічбах, ці ж асобных фактах.

Звыш за 200 тысяч азербайджанцаў, выгнаных пасля 1988 года з тэрыторыі Армянскай Рэспублікі, больш за 50 тысяч ахыскіх туркаў, азербайджанцы, выгнаныя з родных месцаў з тэрыторыі Нагорнага Карабаха, і, нарэшце, азербайджанцы, выгнаныя з сямі раёнаў вакол Нагорнага Карабаха – усе разам яны складаюць мільённае войска бежанцаў. Іх пражыванне ў цяжкіх умовах у іншых рэгіёнах Азербайджана, з аднаго боку, сведчыць аб ступені цяжару, трагічнасці сітуацыі, у якой знаходзіцца наша краіна, а з другога боку, аб тым, наколькі цярплівы, стойкі азербайджанскі народ, наколькі цвёрдыя і гуманныя гэтыя пераўтвораныя ў бежанцаў людзі, якія перанеслі столькі пакут, чыё жыццё такое трагічнае.

Не гэтак цяжка ўявіць, якія цяжкасці для Азербайджанскай Рэспублікі, яе ўрада і яе грамадзян стварае гадаванне такой вялікай арміі бежанцаў краінай, якая знаходзіцца ва ўмовах вайны, якая жыве ва ўмовах сацыяльна-эканамічнага крызісу, і якая знаходзіцца ў апошні час, можна сказаць, ва ўмовах чыгуначнай блакады, чые магчымасці па развіццю ці ж будаўніцтву эканомікі па пэўных прычынах цалкам абмежаваныя.

Аднак гісторыя даказала тое, што азербайджанскі народ - цярплівы народ, які ўстойліва прайшоў праз вельмі цяжкія перыяды і здабыў самае вялікае дасягненне - нацыянальную свабоду, сваю незалежнасць. Наш народ вынесе і гэтыя цяжкасці, пройдзе праз іх, пераадолее іх.

Сёння я перад тварам удзельнікаў канферэнцыі хачу выказаць сваю павагу і пашану ўсім бежанцам у Азербайджанскай Рэспубліцы, бежанцам, якія жывуць у цяжкай сітуацыі, якія перажываюць пакуты, якія жывуць у палатках, тым, у якіх часам няма магчымасці купіць прадукты харчавання, але якія церпяць, жывуць пачуццём вернасці свайму народу, рэспубліцы, зямлі. Ад імя ўдзельнікаў канферэнцыі я вітаю з гэтай залы ўсіх бежанцаў, якія жывуць у Азербайджане, і хачу запэўніць іх у тым, што азербайджанская дзяржава зробіць усё, каб палепшыць іх становішча. Чорныя дні хутка скончацца. Яны перастануць быць бежанцамі і вернуцца ў родныя мясціны, усе гэтыя цяжкія, пакутлівыя дні застануцца ззаду.

Усе нягоды па гадаванню больш аднаго мільёна бежанцаў ляглі на Азербайджанскую Рэспубліку, азербайджанскую дзяржаву. Гэта натуральна, гэта наша задача і кожны грамадзянін Азербайджана, у першую чаргу, дзяржаўныя органы Азербайджана павінны лічыць клопат аб бежанцах, дзейнасць па рашэнню іх праблем сваім свяшчэнным, самым ганаровым абавязкам. Лічу, што мы з кожным днём усё выразней усведамляем усю важнасць пытання аказання бежанцам клопату, увагі, і спадзяюся, што гэтае пытанне і надалей будзе заставацца ў цэнтры нашай увагі.

У той жа час хачу сказаць перад тварам удзельнікаў канферэнцыі, і ў асаблівасці перад нашымі гасцямі з замежных краін, аб тым, што гуманітарная дапамога, якая паступае з многіх краін, міжнародных арганізацый для бежанцаў, у мэтах стварэння для іх пэўных мінімальных умоў, з'яўляецца для нас вялікай падмогай.

Хачу выказаць сваю ўпэўненасць у тым, што матэрыялы канферэнцыі, заявы, прынятыя яе ўдзельнікамі, праца канферэнцыі паспрыяюць большай інфармаванасці аб становішчы азербайджанскіх бежанцаў сусветнай грамадскасці, краін, міжнародных арганізацый, у выніку чаго аб'ём рознабаковай дапамогі, якая аказваецца азербайджанскім бежанцам, узрасце. Бежанцы жывуць гэтымі надзеямі. Я б пажадаў таго, каб гэтыя надзеі спраўдзіліся, каб, пакуль азербайджанскія бежанцы знаходзяцца ў такой сітуацыі, ім бы пасля гэтага аказвалася яшчэ вялікая дапамога.

Мяркую, што праца канферэнцыі паказала таксама і тое, што ў параўнанні з колькасцю бежанцаў у Азербайджанскай Рэспубліцы, а таксама цяперашнім іх цяжкім становішчам, аб'ём гуманітарнай дапамогі, якая паступае ў Азербайджанскую Рэспубліку з замежных краін, з'яўляецца недастатковым. Хацелася б, каб гэта было ўлічана, і спадзяюся, што гэта будзе ўлічана, аб'ём гуманітарнай дапамогі, якая аказваецца пасля гэтага азербайджанскім бежанцам, яшчэ больш узрасце, а яе якасць яшчэ больш палепшыцца. У той жа час мы зусім не думаем, што ў Азербайджане заўсёды будуць бежанцы. Я ўпэўнены ў тым, што гэтыя праблемы будуць вырашаны, у першую чаргу, будуць вызваленыя акупаваныя армянскімі ўзброенымі сіламі, Арменіяй зямлі Азербайджана, будуць створаны ўмовы для вяртання бежанцаў на свае родныя землі, і яны павернуцца ў свае дамы. Таксама павернуцца ў свае дамы, калі ёсць справядлівасць, калі міжнародныя арганізацыі сапраўды змогуць вырашыць усё па справядлівасці, і ўцекачы, выгнаныя з Рэспублікі Арменія. Вось ужо 50 гадоў, як ахыскія туркі з'яўляюцца бежанцамі з родных месцаў. Нягледзячы на ​​тое, што прайшло столькі гадоў, змяніліся пакаленні, яны ўсё роўна хочуць вярнуцца на родныя землі. Мы выступаем за тое, каб спраўдзіліся і гэтыя мары, у той жа час мы гатовыя да таго, каб яны да таго часу жылі ў нашай краіне.
Без сумневу, будучыя гістарычныя працэсы, гістарычныя, грамадска-палітычныя змены, якія адбываюцца ў свеце, прадухіляць у ХХ стагоддзі факты, падобныя парушэння межаў асобных краін, выгнанне людзей з родных месцаў, гвалтоўнае выгнанне вялікай колькасці людзей з аднаго месца ў іншае, жыццё ўсё паставіць на месцы. Азербайджанцы будуць жыць на тэрыторыях, дзе яны жылі на працягу стагоддзяў, павернуцца ў родныя месцы. Гэтымі надзеямі жыве, і будзе жыць азербайджанскі народ і калі гэтага не давядзецца ўбачыць нашаму пакаленню, то гэта ўбачаць будучыя пакаленні.
Але зараз перад намі стаіць задача вызвалення акупаваных, пачынаючы з 1988 года і да гэтага часу, Узброенымі сіламі Арменіі, зямель Азербайджана, забеспячэння недатыкальнасці прызнаных на аснове міжнародных прававых нормаў межаў, тэрытарыяльнай цэласнасці Азербайджана. Вырашэнне гэтых праблем з'яўляецца для нас, для Азербайджанскай Рэспублікі першачарговай задачай, і мы рашэннем гэтых праблем займаемся, і будзем займацца з поўнай рашучасцю і надалей.

Вы ведаеце аб тым, што ў вайне паміж Арменіяй і Азербайджанам, якая доўжыцца больш за шэсць гадоў, вось ужо шэсць месяцаў, як дасягнуты і працягваецца рэжым спынення агню. За гэты перыяд мы зрабілі многа, ажыццявілі мноства мерапрыемстваў, вялі перамовы, каб вывесці рэспубліку з стану вайны, пакласці канец вайне, ліквідаваць канфлікт мірным шляхам. Працэс перамоў, ініцыятыў працягваецца, і мы будзем займацца гэтым і сёння, і заўтра, і ў будучыні. Мы імкнемся да таго, каб гэта праблема была вырашана на ўмовах забеспячэння тэрытарыяльнай цэласнасці нашай рэспублікі. Для гэтага Ўзброеныя сілы Арменіі павінны быць безумоўна выведзеныя з акупаваных тэрыторый Азербайджана, выгнаныя з гэтых тэрыторый грамадзяне Азербайджана павінны быць вернуты на свае зямлі. Пад гэтымі тэрыторыямі мы маем на ўвазе раёны вакол Нагорнага Карабаха, і ў тым ліку Шушынскі і Лачынскі раёны. Без сумневу, павінна быць забяспечана абарона правоў тых армян, якія жывуць у Нагорным Карабаху. Павінна быць абмеркавана пытанне статусу Нагорнага Карабаха. Але ўсё гэта павінна быць вырашана ў рамках самай галоўнай умовы – пры ўмове забеспячэння тэрытарыяльнай цэласнасці, недатыкальнасці межаў Азербайджанскай Рэспублікі і вяртання кожнага грамадзяніна нашай краіны, які стаў бежанцам, у свае родныя дамы. Мы імкнёмся да вырашэння гэтай праблемы і ўсё гэта павінна быць вырашана з улікам жыцця, лёсу, сучаснасці і будучыні больш за адзін мільён грамадзян, якія жывуць у становішчы бежанцаў.

Канферэнцыя прысвечана праблеме правоў чалавека. Правы чалавека з'яўляюцца сёння адным з асноўных прынцыпаў для зацвярджэння ва ўсім свеце дэмакратычных працэсаў. Будуючы сваё жыццё на аснове дэмакратычных прынцыпаў, Азербайджанская Рэспубліка заўсёды будзе імкнуцца да захавання прынцыпу абароны правоў чалавека. На сённяшняй канферэнцыі можна было пераканацца ў тым, што калі аднаго чалавека пазбаўляюць права слова, ці ж ён сутыкаецца з пэўнымі абмежаваннямі, то гэта азначае, што яго правы парушаныя: аднак мільёны азербайджанцаў былі выгнаныя з родных месцаў, страцілі свае дамы, маёмасць, былі пазбаўленыя магіл сваіх продкаў, сваіх родных месцаў, дзе яны жылі на працягу стагоддзяў. Хіба гэта не з'яўляецца парушэннем правоў чалавека ў масавым парадку, у жахлівай форме?

Мы былі сведкамі таго, як парушэнне правоў пэўных асоб, асоб у пэўных краінах асуджалася буйнымі палітычнымі дзеячамі іншых краін або ж у парламентах або аўтарытэтных міжнародных арганізацыях гэтых краін і для абароны гэтых правоў прадпрымаліся неабходныя меры. Гэта сапраўды з'яўляецца абаронай дэмакратыі, палажэнняў Хельсінкскага акта аб правах чалавека. У такім выпадку, чаму не б'ецца сігнал трывогі, не падымаецца шум у сувязі з масавым парушэннем правоў аднаго мільёна азербайджанцаў, чаму гэта пытанне не абмяркоўваюць у парламентах? Чаму не выказваюць з гэтай нагоды рашучай думкі міжнародныя арганізацыі? Зразумець гэта немагчыма.

Карыстаючыся гэтай магчымасцю і звяртаючыся да сусветнай грамадскасці, да ўсіх міжнародных арганізацый, звяртаючыся да парламентаў, кіраўнікоў развітых дэмакратычных краін, звяртаючыся да вядомых грамадска-палітычным лідараў, якія вядуць ахвярную дзейнасць па сцвярджэнні ў свеце дэмакратыі, звяртаючыся да ўсіх людзей у свеце, да ўсяго чалавецтва, я заяўляю аб парушэнні правоў звыш мільёна азербайджанцаў і заклікаю да аднаўлення гэтых правоў. Спадзяюся, Вярхоўны камісарыят па справах бежанцаў Арганізацыі Аб'яднаных Нацый, што арганізаваў гэтую канферэнцыю, прадстаўнікі ААН, міжнародных арганізацый давядуць сказанае мной да ўвагі сусветнай грамадскасці, сваіх арганізацый. Адным з асноўных вынікаў гэтай канферэнцыі я лічу тое, што свету стала вядома аб парушэнні правоў грамадзян Азербайджана, звыш мільёна азербайджанцаў, і я запрашаю да аднаўлення іх правоў. Спадзяюся, што канферэнцыя ажыццявіць і гэтую сваю задачу.

Праца канферэнцыі падыходзіць да канцу. У сувязі з паспяховым правядзеннем канферэнцыі і з вялікімі надзеямі на яе вынікі віншую ўсіх Вас з завяршэннем гэтага мерапрыемства, і яшчэ раз выказваю сваю ўдзячнасць міжнародным арганізацыям, Арганізацыі Аб'яднаных Нацый і ўсім астатнім арганізатарам гэтай канферэнцыі.
Выказваю сваю павагу і пашану больш чым аднаму мільёну бежанцаў, якія жывуць на тэрыторыі Азербайджанскай Рэспублікі, абдымаю ўсіх іх, выказваю ім удзячнасць за іх цярпенне, стойкасць, патрыятызм, вернасць сваім землям, дзяржаве. Хачу запэўніць іх у тым, што яны выйдуць з гэтага цяжкага становішча, што ўсе грамадзяне незалежнай Азербайджанскай Рэспублікі стануць гаспадарамі свайго лёсу, сваіх правоў. Дзякуй.

На беларускую мову тэкст перакладзены з азербайджанскай па выданні "Гейдар Аліеў: Наша незалежнасць вечная» (выступы, прамовы, заявы, інтэрв'ю, лісты, звароты, указы) - Азернешр, Баку - 1998, 2-гі том, стар. 502-510

© aliyev-heritage.org