Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin Azərbaycan-Özbəkistan dövlətlərarası və hökumətlərarası sənədlər imzalandıqdan sonra birgə mətbuat konfransında bəyanatı - 18 iyun 1997-ci il


Hörmətli prezident İslam Kərimov!

Hörmətli dostlar, xanımlar və cənablar! 

İlk öncə Özbəkistana rəsmi səfər etmək üçün dəvət etdiyinə görə prezident  İslam Kərimova təşəkkürümü bildirmək istəyirəm və şadam ki, bu səfər başlanmışdır və biz bu gün səhərdən xeyli iş görmüşük. Bu səfər prezident  İslam Kərimovun keçən ilin mayında Azərbaycana rəsmi səfərinin davamıdır. Bu gün biz nə etmişiksə, bunların hamısı Özbəkistan ilə Azərbaycan arasında əməkdaşlığı  təmin etmək üçün birlikdə qoyduğumuz  əsasın məntiqi davamı, inkişaf etdirilməsidir.

Nümayəndə heyətimizə göstərilən qonaqpərvərliyə, səmimi qəbula görə hamıya təşəkkür edir və demək istəyirəm ki, biz özümüzü burada evimizdəki kimi hiss edirik, çünki belə diqqət və dostluq, mühiti ilə əhatə olunmuşuq.

Prezident İslam Kərimov bizim söhbətlərimiz, danışıqlarımız və imzalanmış  sənədlər haqqında  ətraflı danışdı. Hesab edirəm ki, bunları  təkrar edib vaxtımızı almağa ehtiyac yoxdur. Mən onun dediklərinin hamısı ilə tam razıyam. Ən başlıcası budur ki, Özbəkistanla Azərbaycan sadiq, etibarlı  tərəfdaşlar kimi çıxış edirlər və  tərəfdaşlıq münasibətlərimizi,  əməkdaşlığımızı, dostluğumuzu daha da inkişaf etdirməyin və möhkəmləndirməyin konkret yollarını imzalanmış  sənədlərdə müəyyənləşdirmişlər.

Qısa bir müddət, - mən Özbəkistanın və Azərbaycanın müstəqillik əldə etmələrindən sonrakı dövrü nəzərdə tuturam, - ölkələrimiz arasında yaranmış münasibətlər bizim istədiyimiz münasibətlər deyildir. Bu, Azərbaycan tərəfinin təqsiri üzündən, Azərbaycanın o dövrdəki bəzi rəhbərlərinin günahı üzündən baş vermişdi, mən bundan təəssüflənirəm. Mən dəfələrlə demişəm ki, o zaman Azərbaycanda həqiqətən təsadüfi olaraq hakimiyyət başına gəlmiş  bəzi insanların tutduqları mövqeyini nə Azərbaycan xalqı, nə  də Azərbaycan cəmiyyəti dəstəkləməmişdir. Onlar bütünlükdə Azərbaycan Respublikasına  böyük zərər vurmuş, o cümlədən Özbəkistan ilə Azərbaycan  arasında münasibətləri mürəkkəbləşdirmişdilər.  Dediklərimlə əlaqədar bir çox illər itirdiyimizi nəzərə alsaq,  az müddət  ərzində münasibətlərimizin və əməkdaşlığımızın  intensiv inkişafını  təmin edə bilmişik. Keçən ilin mayında  Bakıda 19 sənəd imzalanmışdır və birinci sənəd Özbəkistan ilə Azərbaycan arasında dostluq və əməkdaşlıq haqqında  müqavilədir. Bu gün 19 sənəd imzalanıbdır, bunların arasında  İslam Abduqəniyeviçin və mənim imzaladığımız sənədin -  Özbəkistan ilə Azərbaycan arasında  əməkdaşlığın daha da  inkişaf etdirilməsi, dostluq və  tərəfdaşlıq münasibətlərinin  möhkəmləndirilməsi haqqında sənədin çox böyük  əhəmiyyəti  var. Bütün başqa sənədlərin də müstəsna  əhəmiyyəti var və onların hamısı birlikdə Özbəkistan ilə Azərbaycan arasında uğurlu əməkdaşlıq uçün güclü, mən deyərdim ki, fundamental  müqavilə-hüquqi əsas yaradır. Bizim heç bir şübhəmiz yoxdur ki, bu sazişlərin hamısı reallaşdırılacaq və yaxın illərdə əməkdaşlığımızın coşğun inkişafının şahidi olacağıq, bu isə həm  Azərbaycana, həm də Özbəkistana eyni dərəcədə böyük fayda  verəcəkdir.

Mən xüsusi vurğulamaq istəyirəm ki, - bu barədə İslam  Abduqəniyeviç də dedi, - müzakirə olunan bütün məsələlər, o  cümlədən son dərəcə mühüm siyasi  əhəmiyyəti olan  məsələlər barəsində baxışlarımızın tam birliyinin, mövqelərimizin eyniliyinin, oxşarlığının  şahidi olduq. Etibarlı tərəfdaşlığı  təmin etmək üçün bu, son dərəcə çox mühümdür. Həm regional xarakter daşıyan, həm də beynəlxalq həyatda  ümumi mövqelərimizlə bağlı bir çox ümumi mənafelərimiz nəzərə alınmaqla bu etibarlı  tərəfdaşlıq Özbəkistan üçün də,  Azərbaycan üçün də çox gərəklidir.

Mən hər bir dövlətin ərazi bütövlüyünün qorunması və  təmin  edilməsinin zəruriliyi barədə prezident  İslam Kərimovun  bildirdiyi və bu gün də  təkrar etdiyi mövqeyi, separatizmə,  terrorizmə, fundamentalizmə qarşı yönəldilmiş mövqeyi, daxili  işlərə qarışmamaq mövqeyini, hər hansı ölkənin suverenliyinə və müstəqilliyinə qəsdetmək cəhdlərinə qarşı yönəldilmiş mövqeyi yüksək qiymətləndirirəm. Biz də belə mövqelərdə möhkəm dururuq və bu baxımdan mövqelərimizin, - mən Özbəkistanı və Azərbaycanı nəzərdə tuturam, - üst-üstə düşməsinin bizim tərəfdaşlıq münasibətlərimizin gələcək inkişafı üçün də fundamental əhəmiyyəti var.  

Bizim Azərbaycanda  əldə etdiyimiz müstəqillik bir çox  çətinliklərdən və  sınaqlardan keçmişdir: Ermənistanın  Azərbaycana qarşı  hərbi təcavüzü, Ermənistan silahlı birləşmələrinin Azərbaycan  ərazisinin 20 faizini işğal edərək  ölkəmizin ərazi bütövlüyünü pozması, işğal edilmiş torpaqlardan  Azərbaycanın bir milyondan çox sakininin zorla qovulub  çıxarılması, - indi onlar müxtəlif bölgələrdə,  əksəriyyəti  çadırlarda, son dərəcə  ağır  şəraitdə, qaçqın vəziyyətində yaşayırlar, - Azərbaycanın özündə, daxildə bir çox illər  vəziyyətin qeyri-sabit olması, müxtəlif silahlı  dəstələr, qruplar, siyasi partiyalar arasında hakimiyyət uğrunda mübarizə getməsi.  Bütün bunların fonunda biz dövlət müstəqilliyimizi və milli azadlığımızı çox yüksək qiymətləndirir və əziz tuturuq. Bu, bizə çox baha, torpaqlarımızı erməni işğalçılarından müdafiə edərkən verdiyimiz çoxlu qurbanlar hesabına, 1990-cı ilin  yanvarında sovet qoşunları tərəfindən Azərbaycan xalqına qarşıhərbi təcavüz törədilən zaman verdiyimiz çoxlu qurbanlar  hesabına və Azərbaycanda daxili siyasi mübarizə prosesində verdiyimiz çoxlu qurbanlar bahasına başa gəlmişdir. Biz bu çətinliklərdən, bu qurbanlardan keçərək indi malik olduğumuz  sabit vəziyyətə, müstəqilliyə, suverenliyə  gəlib çıxmışıq. Biz bunu çox qiymətləndirir və əziz tuturuq, öz müstəqilliyimizi bundan sonra da möhkəmləndirəcək və inkişaf etdirəcəyik.

Bu cəhətdən baxışlarımızın, mövqelərimizin, - mən Özbəkistan prezidenti ilə Azərbaycan prezidentinin baxış  və mövqelərini nəzərdə tuturam, - uyğun gəlməsi müstəsna  əhəmiyyətə malikdir, həqiqətən etibarlı  tərəfdaş olmağımız  bunun üçün yaxşı  zəmindir. Biz Azərbaycanda Özbəkistanla  etibarlı  tərəfdaşlıq münasibətlərinə malik olmaq istəyirik və  hər  şey edəcəyik ki, bu münasibətlər olsun, onlar inkişaf edib möhkəmlənsin.

Diqqətinizə görə sağ olun.

Sual: Sual Özbəkistan prezidenti Kərimov cənablarınadır. Özbəkistan neftinin Azərbaycan  ərazisi iləAvropaya nəql olunması  məsələsi müzakirə edildimi? Özbəkistan EKO-nun axırıncı zirvə toplantısında dəstəklənmiş Transxəzər qaz kəməri layihəsində iştirak etmək niyyətindədirmi?

İslam Kərimov: Zənnimcə, ötən il Transqafqaz dəhlizi haqqında sənəd, dörd dövlət - Özbəkistan, Türkmənistan, Azərbaycan və Gürcüstan arasında müqavilə nəzərdə tutulur. Bu dəhlizlə  Mərkəzi Asiya  ərazisindən Qara dənizə  və oradan da Avropaya və dünyanın digər regionlarına və geriyə daşımaların təmin olunması haqqında sənədi imzalamaqla biz aydın və açıq şəkildə anlatdıq ki, biz bu istiqamətə, bu istiqamətdə kommunikasiyaların inkişaf etməsinə  və güclənməsinətərəfdarıq. Bu gün Heydər  Əliyeviç çox maraqlı, hətta deyərdim, çox mühüm rəqəmlər gətirdi, onlar  adamı  düşünüb-  daşınmağa vadar edir. Bu dəhlizdən uzun müddət istifadəolunmayıbdır, halbuki ona heç də  sənədi imzalamış dövlətlər deyil, başqa ölkələr də maraq göstərirlər. Qazaxıstan da, Qırğızıstan da, Ukrayna da, Bolqarıstan da, Rumıniya və bir çox digər dövlətlər də ona qoşulmuşlar. Buna görə  də siz ancaq qaz kəməri və  ya  neft  kəməri barədə soruşduqda deməliyəm ki, biz bu məsələyə daha geniş mövqedən yanaşırıq. Biz bütövlükdəkommunikasiyaları, o cümlədən xam neftin nəqlini təmin edən kommunikasiyaları nəzərdə tuturuq.

Sual: Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli barədə Lissabon prinsiplərinin həyata keçirilməsi haqqında Özbəkistanın hər hansı  təşəbbüsləri və ya niyyətləri varmı? Bu baxımdan Mərkəzi Asiya batalyonu Dağlıq Qarabağda sülhün qorunması üzrə ATƏT-in sülhyaratma qüvvələri  tərkibində iştirak edə bilərmi?

İslam Kərimov:  Mən Heydər  Əliyeviçlə danışıqlarda vəşəxsi söhbətdə Qarabağ faciəsinin aradan qaldırılması, Qarabağprobleminin həlli barədə bizim dəqiq, aydın və  qəti  mövqeyimizi bildirdim. Mövqeyimiz aşağıdakılardan ibarətdir və yeri gəlmişkən, mən bunu ilk dəfə olaraq demirəm, mən bunu əvvəllər müxtəlif beynəlxalq məclislərdə  də demişəm: biz əminik ki, Azərbaycanın  ərazi bütövlüyünün təmin olunması, işğal olunmuş ərazilərin azad edilməsi, qaçqınların qayıtması və Azərbaycanın  ərazi bütövlüyünə  təminat verilməsi məsələlərində Azərbaycanın mövqeyi dəqiq,  ədalətli və  hətta deyərdim, düzgün mövqedir, bu gün bütün Dünya Birliyində getdikcə daha çox tərəfdaşlar tapır.

Buna görə də biz şadıq ki, indi Azərbaycanın mövqeyi tanınır və bu məsələdə Azərbaycanın getdikcə güclənən nüfuzu və etibarı, zənnimcə, qanunauyğun prosesdir. Buna görə də biz belə hesab edirik ki, Qafqazda iki erməni dövləti ola bilməz və bir vaxtlar Azərbaycan tərəfindən söylənmiş bu fikri ağıllı və məntiqi fikir sayırıq. Bu baxımdan biz  Qarabağ probleminin siyasi yolla, dincliklə  həllinə  tərəfdarıq. Bu problemin siyasi həllinin alternativi yoxdur. Ona görə  dəinanırıq ki, Qarabağ probleminin həlli üzrə bu gün Minsk qrupunun gücləndirilməsi, ona Fransa və Rusiya ilə yanaşı,

Amerika Birləşmiş Ştatlarının üçüncü həmsədr təyin olunması Qarabağ probleminin məhz sülh yolu ilə  həlli üçün yaxşıəlamət, yaxşı  təkandır. Qonşuları seçmirlər - ermənilər dəqonşuları seçmir, azərbaycanlılar da qonşuları seçmirlər, bu, tarixi məntiqdir. Odur ki, bu problemin dincliklə  həllinin alternativi yoxdur.

Nəhayət, mən  əminəm ki, 1989-cu ildə yaranmış Qarabağ problemi kənardan gətirilmişdir. Bu problem Azərbaycana da lazım deyildir, Ermənistana da. Öz strateji maraqlarını əsas tutan kimlərəsə, necə deyərlər, bu közərən gərginlik ocağının, süst gedən prosesin qalması çox vacibdir; elə proses ki, onun köməyi ilə öz strateji niyyətlərini həyata keçirirlər.

Mərkəzi Asiya batalyonuna gəldikdə isə, bizdə belə bir qərar qəbul edilmişdir ki, bu batalyon Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bir növ ehtiyat qüvvəsidir və Birləşmiş Millətlər Təşkilatı  Təhlükəsizlik  Şurasının qərarı ilə  fəaliyyət göstərəbilər. Ondan harada istifadə olunacağını müəyyənləşdirmək bizim işimiz deyildir. Ondan Birləşmiş Millətlər TəşkilatıTəhlükəsizlik  Şurasının qərarı haranı lazım bilsə, orada da istifadə ediləcəkdir.

Sual: Sual Kərimov cənablarınadır. Yadınızdadır, EKO-nun Aşqabatda keçirilmiş axırıncı zirvə toplantısında siz öz çıxışınızda aydınca bildirdiniz ki,  əgər "əziz qardaşlar" və ya "qardaş" müraciəti real məzmuna uyğun deyildirsə, bir-birinə bu sözlərlə müraciət etməyə  dəyməz. Bu gün bir növ  əks proses gedir. Prezidentlər bəyannamə imzaladılar. Biz strateji tərəfdaşlığı  bəyan etməsək də, imzalanmış bəyannamə həmin prinsipləri əslində təsdiqləyir. Odur ki, sizin fikrinizi bilmək istərdik: Siz Özbəkistan ilə Azərbaycan arasında münasibətləri necə  səciyyələndirirsiniz?  İkinci sual - Rusiya tərəfindən Ermənistana qanunsuz və  təmənnasız silah göndərilməsi faktı barədə sizin rəyiniz? Çox sağolun.

İslam Kərimov: Siz çox maraqlı  sual  verdiniz  və  mən Aşqabatda dediklərimə bir daha qayıtmaq istərdim. EKO eləbir təşkilatdır ki, burada çoxlu miqdarda dövlət - tamamilə müxtəlif siyasi quruluşlara malik, nəinki siyasi quruluşlarının, həm də bütün dövlətçiliyinin, ümumiyyətlə, ictimai-siyasi quruluşlarının istiqaməti müxtəlif olan 10 dövlət birləşmişdir.

Buna görə  də  təbiidir ki, istər daxili, istər xarici siyasət, istərsə də siyasi ideologiya ilə bağlı nə varsa hamısı hətta bəzi mövqelərdən müqayisə belə edilə bilməz. Lakin bununla yanaşı, məncə, EKO  ən  əvvəl ona görə  işləyir ki, EKO çərçivəsində razılaşmalar xətti ilə açılan kommunikasiyalarda marağımız var.  Əlbəttə, humanitar təmayüllü məsələlər dəböyük əhəmiyyətə malikdir. Buna görə  də "qardaş" ifadəsindən sui-istifadə edib, birbirinə ancaq bu  şəkildə müraciət etdikdə qabaqcadan bilirsən ki, bu qardaşlıq münasibətlərindən heç  əsər-əlamət yoxdur, ola da bilməz, çünki bunlar tamamilə müxtəlif cəmiyyətlərdir, müxtəlif adamlardır və müxtəlif məsləklərin nümayəndələridir, təkrar edirəm, siyasi, ideoloji baxımdan vəhər hansı digər baxımdan. Odur ki, belə ifadə qardaşlıq münasibətləri anlayışını  qədir-qiymətdən salır. Buna görə  dədedim ki, rəhbərlər, liderlər bir-birinə müraciət zamanı bu ifadəni işlətdikdə onun qədir-qiymətini bilməlidirlər.

O ki qaldı bizim münasibətlərimizə, "qardaş", "qardaşlıq" kəlmələrini ucuzlaşdırmamaq üçün bunu təntənəli surətdəbəyan etmirik. Ancaq mən qəlbimin dərinliyində  qəti əminəm ki, Azərbaycan ilə Özbəkistan arasında qardaşlıq münasibətləri ola bilər. Bunun izahı çox sadədir. Bu - tarixi ümumilik, dilimizin, mədəniyyətimizin yaxınlığı, hətta yaxınlığı yox, bir çox mənada mədəni köklərimizin ümumiliyidir,  biz danışarkən bir-birimizi çox, bəlkə  də 70 faiz başa düşürük.  Ən başlıcası isə, bizim xalqlarımız yüzilliklər, ola bilsin, minilliklər ərzində birlikdə yaşamışlar. Bu ümumilik belədeməyə əsas verir ki, xalqlarımız arasında həqiqətən qardaşlıq münasibətləri yaratmaq üçün lazımi zəmin var. Özü də bu münasibətləri yaratmaq Heydər Əliyevin iradəsi, mənim iradəm deyildir, - baxmayaraq ki, iradədən, şübhəsiz, çox şey asılıdır, - bu, xalqlarımızın arzusudur. Ona görə  də biz yalnız insanlarımızın, xalqlarımızın iradəsinin tələb etdiklərini reallaşdırırıq.

Yeri gəlmişkən, imzaladığımız sənəd barədə. Orada strateji əməkdaşlıq haqqında anlayış, tezis var. Sizə  məlumat vermək istəyirəm ki, biz  əməkdaşlığımızın dərinləşdirilməsi haqqında bəyannaməni imzalayarkən bildirmişik ki, dövlətlərimiz arasında məhz strateji əməkdaşlıq olacaqdır.

İkinci suala gəldikdə isə, buna bizim münasibətimiz, bilmək istəyirsinizsə, mənim münasibətim,  şübhəsiz ki, mənfidir. Mən artıq qeyd etdim və bu iki anlayışı uzlaşdırmaq istəyirəm, Qarabağ problemi haqqında danışarkən mən dedim ki, bu problem, Qarabağ faciəsi məhz kənardan törədilmişdir. Bu qədər böyük miqdarda silah göndərilməsini, özü də buna hansısa qanuni don geyindirə biləcək heç bir dövlətlərarasımüqavilələrlə, hansısa sənədlərlə qanuniləşdirilmədən,  əksinə, əsla anlaşılmayan  şəkildə silah göndərilməsinin arxasında kimlərin dayandığını indiyədək heç kəs bilmir. Onu da deyim ki, Rusiya mətbuatı daha bu barədə yazmır. Lazım gələndə Rusiya mətbuatı çox dərinə gedir, bəzən elə uydurmalar yaradır ki, bunlar umumiyyətlə  ağıla batmır. Amma bu məsələdə birdənbirə yazmağı, danışmağı dayandırdılar və ümumiyyətlə bu, heç kimi narahat etmir. Bəs bu, demokratik dövlət olan Rusiyanı  nə üçün narahat etmir. Onu da deyim ki, demokratik dəyişikliklər məsələlərində Rusiya keçmiş sovet məkanındakı dövlətlərin çoxundan irəli getmişdir və biz onun demokratik  ənənələrinəhörmətlə yanaşırıq. Ancaq başa düşmək olmur ki, demokratik dövlətdə  belə miqyasda və bu qədər sayda silah göndərilməsi necə  təmin edilə bilib və demokratik dövlətin rəhbərliyi bundan xəbər tutmayıbdır. Başqa demokratik ölkə üçün bu, qalmaqallıhadisədir, onunla prokurorluq da, ictimaiyyət də  məşğul olur.  Şübhəsiz, bu məsələni nəhayət, axıra çatdırmaq lazımdır və biz bilməliyik ki, bunun arxasında kim durur vəəslində bu nəyin naminə edilmişdir.

Sual:  İslam Abduqəniyeviç, mən sizə "Populyar" jurnalını  təqdim etmək istəyirəm. Bu, Azərbaycanda üç dildə  nəşr olunan beynəlxalq jurnaldır. Həmin nömrə bizim prezidentin axırıncı  rəsmi səfərinə  həsr olunub, bundan əlavə, materialların xeyli hissəsi prezidentimizin doğulduğu qədim Naxçıvan torpağından, Naxçıvan Muxtar Respublikasından bəhs edir.

Bundan  əlavə, mənim iki sualım var. Siz dediniz ki, danışıqlar zamam baza sahələri üzrə konkret birgə layihələr müzakirə edilmişdir.  Əgər mümkündürsə,  ən maraqlı  vəimzalanmaq və ya reallaşdırılmaq üçün daha çox hazır olan layihələri sadalayın. Bu, birinci sualımdır.  İkinci sualım isəhər iki prezidentədir. Bu yaxınlarda MDB  ərazisindəyaradılmış ittifaqa - Rusiya və Belarusun ittifaqına münasibətiniz necədir və  həmin ittifaqda bu və ya başqa dərəcədə  iştirak etmək, yaxud bəlkə  də, ona daxil olmaq barədə birliyin liderlərindən, o cümlədən Rusiya rəhbərliyindən sizə hansısa təkliflər edilibmi? Sağ olun.

İslam Kərimov: Jurnala görə sağ olun. Baza cahələrinədair birgə layihələr haqqında. Biz neft-qaz avadanlığının inkişafı  və  təmin edilməsi, qaz, neft sənayesinin mədən avadanlıqları ilə, bizim üçün baza sayılan qaz sahəsinin inkişafını  təmin edən avadanlıqla - təchiz olunmasıməsələlərində Azərbaycanın potensialına bələdik və bu potensiala böyük hörmətlə yanaşırıq. Buna görə  də bu fikirdəyəm ki, özümüzü qaz və neftlə  təmin etmək üçün böyük perspektivlərimiz var. Yeri gəlmişkən deyim ki, biz artıq özümüzü neft və qazla təmin edirik. Xarici sərmayələrin yerləşdirilməsinə dair böyük layihələrimiz var. Azərbaycanda olduğu kimi, biz dəxarici sərmayələri bu sahələrin inkişafına cəlb etmək üçün son dərəcə əlverişli  şərait yaratmışıq.  İndi biz karbohidrogen xammalı ilə nəinki özümüzü təmin edirik, onu hətta ixrac edirik.

Buna görə  də  mən bunu həmin sahələrin inkişafında, müştərək müəssisələr yaradılmasında və  hətta deyərdim, bizim mədən və emal sahələri üçün neft-qaz avadanlığı buraxan Azərbaycan müəssisələri ilə əməkdaşlıqda son dərəcəperspektivli istiqamət sayıram. Bir daha deyirəm: çünki Azərbaycan bu istiqamətdə  hələ XX  əsrdən  əvvəl işləməyəbaşlamış olan ölkə kimi bütün dünyada böyük nüfuza malikdir.

İkinci sahə isə kimya sahəsidir. Kimya sizdə inkişaf edib, bizdə  də az inkişaf etməyib. Kimya hər  şeydən  əvvəl gübrə deməkdir. Biz fosfor və azot gübrələri buraxılması sahəsindəişləyirik, kalium gübrəsi də istehsal etməyə başlamışıq. Bu sahələr Azərbaycanda da güclü inkişaf edib. Buna görə  dəşəraitin özü bizdən tələb edir ki, bu sahələrdə müştərək müəssisələr yaradaq.

Sonrakı sahə telekommunikasiyalarla bağlı  məsələlərdir. Telekommunikasiyalar elə sahədir ki, onsuz tərəqqi etmək qeyrimümkündür. Odur ki, istəsək də, istəməsək də, Trans-qafqaz dəhlizindən danışdıqda, bütövlükdə kommunikasiyalardan danışdıqda bilməliyik: telekommunikasiyalar olmadan biz birbirimizləünsiyyəti, kommunikasiyalara aidiyyətı olan bütün digər sahələrin inkişafını, ümumiyyətlə, təmin edə bilmərik, telekommunikasiyalar bu sahədə birgə layihələrsiz təmin edilə bilməz.

Dördüncü sahə metallurgiya ilə bağlı  məsələlərdir və Azərbaycan burada da yaxşı mövqelərə malikdir.

Sonra gəlir kənd təsərrüfatı. Bu il biz geniş miqyasda pülyonka altında pambıq  əkib-becərməyi sınaqdan çıxarmağa başlamışıq. Bunun nəticələri olduqca heyrətamizdir. Hər hektardan təxminən 10-15 sentner artıq pambıq götürmək olur, pambıq bitkisinin yetişməsi, vegetasiyası prosesi bir ay sürətlənir, maya dəyəri aşağı düşür, bir çox ağır əməliyyatlar azalır. Pambıq əkib-becərənlər bunun necə bir bitki olduğunu və onun üzərində  nə  qədər çalışmaq lazım gəldiyini yaxşı bilirlər. Biz bu sahədə  də Azərbaycanla işləyə, sizdən pülyonka ala bilərik - sizdə bu sahə inkişaf etmişdir.  İndi biz də ölkəmizdə plyonka buraxmaq üçün kimya sahəsini inkişaf etdirməyə çalışırıq. Lakin sizdən plyonka almağı  və plyonka altında pambıq  əkibbecərməkdə sizinlə birlikdə işləməyi perspektivli sayırıq.

Mən bu mövzunu davam etdirə də bilərəm. Məsələn, götürək şərabçılığı. Azərbaycan  şərabı,  əlbəttə, yaxşı şərabdır, amma özbək  şərabı da pis deyildir. Azərbaycan konyakı yaxşı konyakdır, amma özbək konyakı da pis deyildir. Buna görə  dəbu baxımdan biz  şərablarımızın keyfıyyətini daha da yaxşılaşdırmaq və onların dünya bazarına çıxarılmasını  təmin etmək üzərində əlbir işləməliyik. Digər sahələri də sadalamaq olar. Lakin başqaları da sual vermək istədiyi üçün mən bununla kifayətlənirəm.

O ki qaldı ikinci sualınıza, mən bəri başdan çalışacağam Rusiya ilə Belarus arasında yaranmış müqavilə  və ya ittifaq  haqqında suala cavab verim. Əvvəla, əvvəlcədən bəyan etmək istərdim ki, bu, Rusiyanın və Belarusun daxili işidir. Yəni, onlar ittifaq yaratmaq istəyirlərsə, xeyirli olsun, qoy ittifaq yaratsınlar. Yeri gəlmişkən, Belarus və Rusiya ittifaqının sonuncu parlament iclası - Rusiya Dövlət Duması  rəhbərinin və Belarus parlamentinin özünün rəhbərlərinin və  cənab Lukaşenkonun iştirakı ilə keçirilmiş iclası, onun oradakı alovlu nitqi və Sovet İttifaqının himnini yenidən qaytarıb Belarus və Rusiya İttifaqının himni etmək barədə  qəbul edilən hər  şey göstərir ki, bu ittifaqın yönümü barədə şərhə ehtiyac yoxdur. Mənim də şərh etməyimə ehtiyac yoxdur ki, bu ittifaq nə üçün və  nəyin naminə yaradılır.  İttifaq guya Belarus və Rusiya üçün yaradılır,  əslində isə MDB-nin qalan üzvlərinin hamısını sabah zorla oraya sürükləyəcəklər. Belarusun, Lukaşenkonun maraqlı olduğu bu ittifaq ondan ötrüdür ki, Soçidə  dərhal etdiyi kimi, kreditlər istəsin, Rusiya rəhbərliyindən daha nə isə istəsin, - bu bir daha onu göstərir ki, həmin ittifaq nəyin naminədir, o, Belarusa nədən ötrü lazımdır və Rusiyaya nədən ötrü lazımdır. Rusiyaya ondan ötrü lazımdır ki, MDB-nin qalan bütün dövlətlərini, yumşaq desək, sonradan bu ittifaqa cəlb etsin, bununla nümunə yaratsın. Onun bazasında da Dövlət Dumasırəhbərlərinin çoxunun xiffətini çəkdikləri SSRİ-yə  bənzər qurum yenidən yaradılacaqdır.

Onu da deyim ki, bu ittifaqı belə ürəkdən dəstəkləyən bəzi rəhbərlərin bəyanatlarını ümumiyyətlə başa düşmürəm. Cənab Lukaşenko açıq bildirmişdir ki, - mən onun dediklərini televiziyada dəfələrlə eşitmişəm, - o, həmin ittifaqı, böyük SSRİdövlətini itirməkdən son dərəcə  təəssüflənir. Təkrar edirəm, o, bu ittifaqı  bərpa etməyi və yol verilmiş, o cümlədən də Belarusun ali rəhbərlərinin yol verdikləri həmin səhvi düzəltməyi həyatının məqsədi kimi qarşısına qoyur. Ona görə bunun da  şərhə ehtiyacı yoxdur. Biz bu ittifaqa getməyəcəyik, çünki keçmiş SSRİ barəsində heç bir xiffət çəkmirik. Biz hesab edirik ki, SSRİ özünün yalnız imperiya vəzifələrinin həlli ilə məşğul olan imperiya idi. Özbəkistan həmin bu imperiyaya qayıtmağın heç cür həsrətində deyil. Ona görə  də bizim rəyimiz birmənalıdır - bu, Rusiyanın və Belarusun daxili işidir. Əgər bu ittifaq onların xoşuna gəlirsə, qoy onlar bunu inkişaf etdirsinlər və möhkəmləndirsinlər.

Ancaq məni bir  şey narahat edir, hər dəfə deyirlər ki, bu ittifaqın qapıları açıqdır. Üstəlik, dünən televizorda eşitdim, Heydər Əliyeviç, deyirlər ki, mətni hazırlayanda, - keçmiş Sovet İttifaqı himninin mətni üçün müsabiqə elan olunub, - keçmişSSRİ-nin himninin mətninə nəbadə Belarus və Rusiya  sözləri daxil edilsin. Nə üçün? Ona görə ki,  əgər daha kim isədaxil olacaqsa, o, özünü narahat hiss etməsin. Başqa sözlə, gələcək ittifaqın himnini yaradarkən onlar indidən bilirlər vəya düşünürlər, ümid edirlər, inanırlar ki, ona daha kimsə, bir neçə dövlət daxil olacaq və əgər həmin himnin sözlərində yalnız iki dövlətin - Belarusvə Rusiyanın adları  çəkilsə, digərləri özlərini pis hiss edəcəklər. Mən hesab edirəm ki, Özbəkistan heç vaxt bu ittifaqda olmayacaq, buna qəti əminəm. Azərbaycanı isə bilmirəm, zənnimcə, bu barədə Heydər Əliyev özü deyəcəkdir.

Heydər  Əliyev:  Mən demək istəyirəm ki, - bu gün biz, İslam Abduqəniyeviç də, mən də bildirdik ki, biz bütün məsələlərdə baxışların, mövqelərin uyğun olduğunu müəyyən etdik. Buna görə  də demək istəyirəm ki, bu məsələdə  dəmövqelərimiz, baxışlarımız - mən Özbəkistan prezidentini və Azərbaycan prezidentini nəzərdə tuturam, - tamamilə uyğun gəldi. Odur ki, vaxtınızı almaq istəmirəm, onu demək istəyirəm: mən  İslam Abduqəniyeviçin dediklərinin hamısı ilə razıyam. Lakin  əlavə edim ki,  əlbəttə, ittifaq bağlamaq məsələsi Rusiya ilə Belarusun öz işidir. Azad, suveren olan hər respublika, hər bir dövlət istənilən dövlət ilə ittifaq bağlaya bilər. Bu gün biz dətərəfdaşlıq haqqında, tərəfdaşlıq  əməkdaşlığı haqqında bəyannamə imzaladıq. Bu, bizim öz işimizdir. O da onların öz işi. Bir sözlə, biz bildirdik ki, başqa dövlətlərin işlərinəqarışmırıq. Mən də belə hesab edirəm ki, bu işə qarışmaq lazım deyildir.

Bununla belə, demək istəyirəm ki, onlar tamamiləperspektivsiz, faydasız bir işlə  məşğul olur, vaxtı  hədər yerəitirirlər.  İnanmıram ki, kimsə bu ittifaqa qoşulsun. Mən onların yaratmağa canatdıqları ittifaqı  nəzərdə tuturam - onların Belarusda ruh yüksəkliyi ilə oxuduqları Sovet  İttifaqı, yoxsa himndə oxunduğu kimi, dövlətlərin sarsılmaz ittifaqı.  İslam Abduqəniyeviç dedi ki, bu cür ittifaqa Özbəkistan heç vaxt daxil olmayacaq, mən də sizə açıq  şəkildə  bəyan edirəm ki, Azərbaycan da daxil olmayacaqdır. Azərbaycan öz suverenliyini çox  əziz tutur, hər hansı bu cür ittifaqın bağlanması  və ya onların qapılarını açıq qoyduqları eləittifaqa daxil olması Azərbaycanın suverenliyinə  və dövlət müstəqilliyinə ziyan vurmaq deməkdir. Biz heç vaxt bununla razılaşmayacaq və buna getməyəcəyik.

Bilirsinizmi, özünü ciddi  şəxs bilənlər ümumiyyətlə ciddi məsələlər barəsində düşünüb daşınmalıdırlar. Bu isə əsla ciddi bir məsələ deyildir. 70 ildən artıq bir dövrdə mövcud olmuş Sovetlər Birliyi öz-özünə dağılıb yoxa çıxdı. Dünyada bütün imperiyalar müharibələr nəticəsində süquta uğramışdır. Sovetlər Birliyi isə yeganə imperiya idi ki, öz-özünə dağılıb getmişdir. Əgər Sovetlər Birliyi öz-özünə dağılmışdırsa, onu indi neca bərpa etmək olar, üstəlik, Sovetlər Birliyinin süqutundan sonra ağlasığmaz dərəcədə çoxlu səhvlər, xətalar, cinayətlər aşkara çıxarılmışdır ki, onların da hamısı bu ittifaq daxilindətörədilmişdir. Biz Azərbaycanda xalqımıza qarşı törədilmiş olan cinayətlərə  məruz qaldıq. Elə götürün 1990-cı ilin Yanvar faciəsini. O vaxt Bakıya sovet qoşunlarının iri kontingenti yeridildi, xalqı tırtıllar altında əzdilər, Azərbaycan paytaxtı qana bulandı, Azərbaycan xalqının milli mənliyini tapdalamağa can atdılar - bütün bunlar cinayət idi. Odur ki, bu ittifaqı  bərpa etmək istəyənlər qoy  əvvəlcə bu cinayətlərə görə cavab versin, günahlarını yusunlar, ondan sonra danışığa başlasınlar.

Müxtəsəri, mən bunu perspektivsiz, gələcəyi olmayan bir iş sanıram və bu, zənnimcə, Belarus və Rusiyadan savayıbaşqa heç kimə heç bir fayda verməz. Qapılar açıq olaraq qalacaqdır, bu qapılardan keçənlər isə az olacaqdır.

Sual: Mənim sualım hər iki prezidentədir: Siz təkbətək görüş zamanı Əfqanıstan problemini müzakirəetdinizmi?  İslam Abduqəniyeviç, xahiş edirəm, Əfqanıstanla sərhədi qorumaq məqsədi ilə Rusiya sərhəd qoşunlarını  buraya yeritməyi nəzərdə tutan Özbəkistan - Rusiya sazişini şərh edəsiniz.

İslam Kərimov: Yaxşı ki, siz bu sualı verdiniz. Heydər Əliyeviç ilə biz ümumən  ərazilərimizin sərhədlərinin sabitliyi və  təhlükəsizliyinin təmin olunması  məsələlərini, o cümlədən,  əlbəttə ki, Əfqanıstanda hərbi, silahlı qarşıdurma hadisələrinin uzanması  məsələsini, - bu, bütünlükdədövlətlərimizin, yəni  Əfqanıstanla sərhəddə yerləşən dövlətlərin  ərazi bütövlüyü və  təhlükəsizliyi üçün birbaşa təhlükədir, - müzakirə etmişik.

O ki qaldı sizin dediyiniz sazişə, heç bir belə saziş yoxdur. Yeri gəlmişkən, dünən, ya da sırağagün Rusiya televiziyası iləkimsə  bəyanat verdi ki, guya Rusiya ilə Özbəkistanın sərhəd qoşunları, sərhəd qüvvələri arasında saziş var. Bəli, belə sazişvar, ilk növbədə Əfqanıstanla sərhəddə lazımi əlaqələr yaratmaq baxımından Rusiya və Özbəkistanın sərhəd qüvvələri arasında qarşılıqlı əlaqə haqqında saziş var. Tacikistanda Rusiyanın sərhəd qoşunları, Türkmənistanda Rusiyanın sərhədçiləri var, siz bunu yaxşı bilirsiniz. Ancaq Özbəkistanda Rusiyanın sərhəd qoşunları yoxdur və olmayacaqdır. Ona görə də mən istərdim ki, Rusiyanın burada iştirak edən bütün informasiya mərkəzləri vəya müxbirləri bunu hökmən haradasa yazsınlar və süni  şəkildə həmin məsələni yaradanların nəzərinə çatdırsınlar. Bəlkə  də bu, şayiə üçün lazımdır, bu yalan informasiyanı kiməsə çatdırmaq lazımdır, lakin zənnimcə, yaxşı ki, siz bu sualı verdiniz və  mən ilk mənbə kimi ona cavab verirəm: qoşunlar olmayıb vəolmayacaqdır. Amma Özbəkistanın sərhəd qoşunları ilə Rusiyanın sərhəd qoşunları arasında qarşılıqlı əlaqə olacaqdır.

Ona görə  də Rusiya sərhəd qoşunlarının komandanı Nikolayev ilə bizim sərhəd qoşunlarının komandanı arasında qarşılıqlı əlaqə haqqında belə müqavilə imzalanmışdır. Lakin sərhəddə Rusiya qoşunları olmayacaqdır. Biz sərhədimizin Əfqanıstanla olan hissəsini özümüz qorumağa qadirik və qoruyuruq. Ancaq suverenlik haqqında danışsaq, - hər bir dövlət öz suverenliyi haqqında pafosla danışır, - mənim inamım belədir: əgər sən öz sərhədlərini qoruya bilmirsənsə, onda hansı suverenlikdən söhbət gedə bilər?  Əgər biz müstəqil, suveren dövlətiksə, sərhədlərimizi özümüz qorumalıyıq. Yenə  təkrar edirəm, bu, suverenliyin və özünü suveren sayan hər bir dövlətin yeritdiyi müstəqil siyasətin şərtlərindən biridir.

Heydər Əliyev: Görünür, mənim cavab verməyim üçün bir  şey qalmadı. Mən  İslam Abduqəniyeviçin dediklərinin hamısı ilə razıyam.

Sual: Müzakirə üçün hazırlanmış  sənədlər arasında 1992-1994-cü illər üçün borcların və  tələblərin tənzimlənməsi haqqında hökumətlərarası  və banklararası saziş var idi. Onun taleyi necədir və kim kimə borcludur? İcazənizlə  cənab  Əliyevə sualım var: neftin Rusiya  ərazisi vasitəsilə  nəqli haqqında müqavilə barədə fikriniz necədir? Çeçenistan bu müqavilədə onu imzalayan tərəflərdən biri kimi iştirak etməlidirmi? Sağ olun.

İslam Kərimov: 1992-ci ildən 1993-cü ilədək olan borclar üzrə banklar arasındakı münasibətlərimizə  və banklararasıhesablamalara gəldikdə, indicə  mənə  məlumat verdilər ki, bu

məsələlər  əməli səviyyədə  nəzərdən keçirilmişdir. Ümumi razılaşma var, yəni, bütün rəqəmlər ixrac səviyyəsində, müvafiq banklar səviyyəsində razılaşdırılmışdır və heç bir fikir ayrılığı yoxdur.  İndi biz bu məsələni Heydər Əliyeviç ilə danışacaq və onun iradəsi, siyasi iradəsi həmin müqavilənin imzalanmasıüçün siqnal, yaxud təkan verəcəkdir.

Heydər  Əliyev:  O ki qaldı  mənə verilmiş suala, bilirsinizmi, biz Aərbaycandan, Xəzər dənizindən Qara dənizin Novorossiysk limanına neft vurulması  və neft kəməri çəkilməsi haqqında Rusiya ilə Azərbaycan arasında 1996-cı ilin yanvarında Moskvada saziş imzaladıq. Bu neft kəməri bizim ərazimizdə, - mən Azərbaycan ərazisini nəzərdə tuturam, - inşa edilmişdir, Rusiya ərazisində isə var idi, orada onun bərpası işlərini görmək lazım idi. Çeçenistan hadisələri ilə əlaqədar bütün bu işlər yubadıldı. Bu yaxınlarda Rusiya ilə Çeçenistan arasında danışıqlar aparıldı, Məshədovun da, Rusiya nümayəndələrinin də görüşləri oldu, məncə, baş nazir Çernomırdin və Çeçenistan öz aralarında müəyyən sənədlər imzalamışlar. Bunlar onların öz işləridir. Biz isə Rusiya ilə Azərbaycanın imzaladıqları sənəd əsasında iş görəcəyik.

Sual:  Mənim sualım Kərimov cənablarınadır. Beş il bundan  əvvəl siz azadlıq və demokratiya istəyən xalqa, məncə, bəyan etmişdiniz ki, beş ildən sonra mən sizədemokratiya verəcəyəm. Sizin bu gün burada dedikləriniz bunu təsdiqləyir. Siz buna necə nail oldunuz?

İslam Kərimov: Bilirsinizmi, mən başa düşürəm, jurnalistlər bəzi ifadələri öz bildikləri kimi yozurlar, buna görə  də siz deyəndə ki, beş il bundan  əvvəl mən azadlıq, daha bilmirəm nə verməyi vəd etmişdim, sizi başa düşməyəhazıram. Mən heç vaxt heç kimin əl-qolunu bağlamamışam, buna görə  də bu məsələ islahatların - hər bir ölkənin özünün seçdiyi siyasi, demokratik, iqtisadi islahatların modelinin seçilməsi ilə bağlıdır. Biz öz cəmiyyətimizi yenidən qurmaq üçün  əzəl başdan öz modelimizi, demokratik islahatlar və bazar islahatları modelini seçdik və bizim bu modelimizin mahiyyəti onları  mərhələ-mərhələ  həyata keçirməkdən ibarətdir. Bizim beş prinsipimiz var və islahatlarımızın əsasını  təşkil edən bu beş prinsip arasında başlıcası islahatları  mərhələ-mərhələ aparmaqla bağlıdır.  İslahatlar  mərhələ-mərhələ  həyata keçirilməlidir. Onu nəzərdə tuturam ki, biz iqtisadiyyatda  şok terapiyasının  əleyhinəyik,

dəyişikliklərin qarmaqarışıq xarakter almasının qəti əleyhinəyik. Biz dövlətimizin ardıcıllıqla, mərhələ-mərhələ, o cümlədən də siyasi cəhətdən yenidən qurulmasının tərəfdarıyıq.

Nə vaxtsa, 1990-92-ci illərdə hamı  ağız-ağıza verib Özbəkistanı  tənqid edirdi, onu da, məni də postkommunist nomenklaturası rolunda qələmə verirdi. Buna görə  də  mən bütün kütləvi informasiya vasitələrində, xüsusən Rusiya mətbuatında və başqa mətbuatda avtoritar rəhbər təsiri bağışlayırdım. Amma həyatın özünün indi, 1997-ci ildəgöstərdiyi kimi, cəmiyyətin mərhələ-mərhələ yenidən qurulması, o cümlədən də demokratiya, siyasət sahəsindəislahatlar Özbəkistan  şəraitində əsaslandırılmışdır. Mən bilmirəm, başqa ölkələrdə necədir. Amma ümid edirəm ki, başqa ölkələrdə  də  vəziyyət elə bu cürdür. Bu, yol özü-özünü doğrultmuşdur. Yəni burada sizin soraşduğunuz heç bir sirr yoxdur. Yeganə sirr ondadır ki, biz özümüzü demokrat elan etməklə heç də demokrat olmuruq. Demokratiya hər  şeydən  əvvəl bundan ibarətdir ki, demokratiyaya hər bir insanın və  hər bir cəmiyyətin şüurunda əzab-əziyyətlər hesabına gəlib çıxırlar. Başqa sözlədesək, elə-belə, elan etməklə demokrat olmurlar. Ona görə  də biz normal qanunvericilik  şəraiti, bazasıyaratmışıq, necə deyərlər, institusional dəyişikliklər yaratmışıq və bu zaman özümüzdən heç nə  kəşf etməmişik. Biz bu dəyişikliklərin çətin yolunu keçmiş başqa dövlətlərin, ilk növbədə Avropa dövlətlərinin təcrübəsini götürmüşük, ancaq Yaponiya modeli, Koreya modeli, hazırda beynəlxalq aləmdə yaxşı tanınan digər Asiya dövlətlərinin modelləri dəistisna olunmur. Ən başlıcası isə, biz xalqımızın ənənələrini, təcrübəsini, mentalitetini nəzərə almışıq. Bu baxımdan hazırda bizim çalışdığımız və bir çox hallarda nail olduğumuz məhz iki tərkib hissənin sintezi - həmin yolu keçmiş dövlətlərin təcrübəsi və biganə qalmağa ixtiyarımız olmayan  ənənələrimiz, mentalitetimizdir. Ulu əcdadlarımızdan qalmış minillik mədəniyyətə, böyük ənənələrə biganə qalmağa bizim ixtiyarımız yoxdur vənəzərə almalıyıq ki, hər bir dövlət, Heydər  Əliyeviçin bu gün dediyi  kimi, öz gələcəyini öz  əli ilə  və ilk növbədə öz xalqının mənafeyini və xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla qurur.

Sizin başa düşməyə çalışdığınız həmin sirr məhz bundan ibarətdir. Bəli, indi bizdə lazım olan bütün qanunvericilik əsasları, bazası, bünövrəsi yaradılmışdır. Bəli, bizdəinstitusional dəyişikliklər işə düşmüşdür, biz bir çox demokratik təsisatlar, o cümlədən insan hüquqları üzrə milli dövlət institutu kimi təsisat da yaratmışıq. Bizdə bir neçəbaşqa qeyri-dövlət, qeyri-hökumət orqanları da var, bunlarda hüquq müdafiə strukturları, bu işlə  məşğul olan adamlar işləyirlər. Monitorinq institutu yaradılmışdır, hazırda ictimai rəyi öyrənən institut, mətbuat, nəşriyyat sahəsində qeyrihökumət strukturları yaradılır. Mətbuatımızın həqiqətən demokratik mətbuat olması üçün çox iş görülmüşdür. Lakin qarşıya qoyduğumuz ideala çatmaq üçün, görünür, bu, hələ azdır. Demokratiya üçün tamamilə  zəruri  şərt, ümumi  şərt olan nə varsa, hamısı reallaşdırılır.

Amma bir daha bildirmək istəyirəm, kim deyirsə ki, totalitar sistemdən, ideologiyalaşdırılmış sistemdən sonra dərhal bir-iki il ərzində demokratik cəmiyyət yaratmışlar, zənnimcə, bu, bəyanatdan başqa bir  şey deyildir. Təkrar edirəm, demokratik cəmiyyəti insanlar özləri, həm də yuxarıdan deyil, aşağıdan yaradırlar. Prezidentin imzaladığı  hər hansı qanun və ya sənəd vasitəsilə demokratik prinsipləri reallaşdırmaq mümkün olsaydı, əmin olun ki, indi bütün dövlətlərdə çoxdan demokratik quruluşlar yaradılardı. Təəssüf ki, bu proses çox əzablıdır və o, aşağıdan gedir. Biz fəxr edirik ki, cəmiyyətimiz, insanlarımız Özbəkistanda baş verən dəyişiklikləri dəstəkləyirlər.

Əgər məndən xəbər alsaydılar ki, bu altı il ərzində, - tezlikləmüstəqilliyimizin altı ili tamam olacaq, - nəyə nail olmusunuz, belə cavab verərdim:  ən böyük qazancımız odur ki, insanların mentaliteti, təfəkkürü dəyişir, insanlarımızın  şüurunda demokratik dəyərlər getdikcə daha çox həkk olunur.

Əgər məndən soruşsalar ki, indi  ən çox nəyi qiymətləndirirəm. Özbəkistanda nəyə nail olunmuşdur, belə cavab verərdim: sülh və sabitlik, cəmiyyətimizdəki vətəndaş həmrəyliyi və millətlərarası  həmrəylik. Bir də ən başlıcası odur ki, bazar islahatları sahəsində  həyata keçirdiyimiz tədbirlər cəmiyyətin qütbləşməsinə, cəmiyyətin qarşıdurmasına gətirib çıxarmasın.

İndi xalqımızm mütləq  əksəriyyəti keçirdiyimiz islahatları  dəstəkləyir. Bu, bazar islahatlarının reallaşdırılması sahəsindəki ən böyük uğurlarımızdan biridir. Mən bu gün Heydər  Əliyeviçin verdiyi belə bir məlumatıböyük məmnunluqla dinlədim ki, sizdə əmək haqqı vaxtında ödənilir,  əhalinin sosial müdafiəsi ilə bağlı bütün məsələlər yerinə yetirilir. Mənim fikrimcə, keçmiş sovet məkanında gördüyümüz hər  şey, bəzi dövlətlərdə aparılan islahatlar gözdən düşmüşdür, cəmiyyətin qütbləşməsinə, qarşıdurmasına səbəb olub və  hələ  məlum deyil ki, bu dəyişikliklərin məqsədi olan sabitlik nə vaxt yaranacaqdır.

Mən  əminəm ki, biz düzgün yoldayıq. Təkcə  mən yox, indi Dünya Birliyi də etiraf edir ki, Özbəkistan düzgün yolla gedir. Ölkəmizdə  həyata keçirilən demokratik dəyişikliklər, bazar islahatları indi beynəlxalq miqyasda da qəbul edilir.

Sağ olun.